مرکز فرهنگی حیدر علی اُف آذربایجان – زاها حدید

پس از برگزاری مسابقه ای در سال ۲۰۰۷ ، شرکت معماری زاها حدید برای طراحی مرکز فرهنگی حیدر علی اُف برگزیده شد. معمار ایرانی تیم طراحی شرکت زاها حدید، خانم "سارا شیخ اکبری" مسئولیت طراحی داخلی این پروژه را بر عهده داشته است.

به عنوان عضو سابق اتحاد جماهیر شوروی، طراحی شهری و معماری باکو پایتخت کشور آذربایجان واقع در ساحل غربی دریای خزر، به شدت تحت تاثیر طرح ریزی آن دوران بوده است. از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ آذربایجان سرمایه گذاری های سنگینی در مدرن سازی و توسعه زیرساخت ها و معماری باکو انجام داده است و از میراث معماری شوروی به تدریج دور گشته است.پس از برگزاری مسابقه ای در سال ۲۰۰۷ ، شرکت معماری زاها حدید برای طراحی مرکز فرهنگی حیدر علی اُف برگزیده شد.این ساختمان برای تبدیل شدن به محل اصلی برنامه های فرهنگی کشور طراحی گشته است، فرم و هندسه ی شگفت این بنا در مقابل معماری خشک دوران شوروی که در باکو بسیار رواج داشته قرار گرفته است و به جرأت آن را در هم می شکند، از سوی دیگر این بنا درک و احساسات لطیف فرهنگ آذری را به نمایش میگذارد و چهره ی خوش بین یک ملت را نشان میدهد که نگاهشان رو به سوی آینده است.طرح مرکز فرهنگی حیدر علی اُف، ارتباطی سیال و پیوسته بین درون ساختمان و میدان اطرافش برقرار کرده است.

این میدان به عنوان سطح زمین که به تمام قسمت های بافت شهر باکو دسترسی دارد خیز برمیدارد تا فضای عمومی داخل ساختمان را در برگیرد و سلسله مراتب فضاهای به هم پیوسته برای مراسمات و اتفاقات فرهنگی معاصر و سنتی آذربایجان را تعریف نماید.فرم بندی حجم به نحوی استادانه، با امواج و انشعاب، تا شدگی ها و انعطافش سطح میدان را به چشم انداز معمارانه ای مبدل نموده که عمکردهای بسیاری ایفا می نماید از جمله خوشآمدگویی، دعوت، پذیرایی و هدایت بازدیدکنندگان به سطوح مختلف درون بنا. 

ساختمان با حالت خاص خود مرز اختلاف مرسوم میان بنای معمارانه و چشم انداز شهری را محو نموده است. ساختمان چه به لحاظ طراحی داخلی و چه طراحی بیرونی این میدان را در لفاف خود گرفته است، به آن شکل داده و به زمین می نشاند.سیالیت و جریان در معماری این منطقه چیز جدیدی نیست. در معماری اسلامی ردیف ها، شبکه ها، یا دنباله ستون هایی که رو به بی نهایت میروند همانند درختان در جنگل، فضایی عاری از وقفه ایجاد می نمایند و الگوهای تزئینی و خطاطی های به هم پیوسته که از کف فرش ها تا دیوار، از دیوارها تا سقف و از سقف ها تا گنبد امتداد یافته اند ارتباط یکپارچه ای را نشان میدهد که مرزهای عناصر معماری و سطح زمین اقامتی را در خود محو نموده است.هدف طراح پیوند دادن درک تاریخی از معماری این محل نه بوسیله ی تقلید یا تحدید استفاده از اشکال آن بلکه ارتقاء آن به تفسیر محکم امروزین بوده که یک درک ظریف و بی بدیل را منعکس میسازد. 

 در پاسخ به اُفت مستقیم ارتفاع توپوگرافی که معمولاً باعث تقسیم شدن سایت به چند سطح و طبقه میشود این پروژه یک تراس دقیق ارائه کرده که با شیب سایت همراه شده و ارتباطات و مسیرهای ثانویه بین ساختمان، میدان شهر و پارکینگ زیرزمین را کنترل میکند. این راه حل از حفاری های اضافی جلوگیری کرده و شرایط نامساعد سایت شیب دار را به مزیت کلیدی در طراحی مبدل ساخته است.یکی از عناصر چالش بر انگیز و البته مورد انتقاد، موضوع توسعه ی معمارانه پوسته ساختمان بوده است. جاه طلبی معمار رسیدن به سطح نمایی بوده که در حالتی موزون بسیار به هم پیوسته و یکپارچه باشد و تماماً یک جنس به نظر آید. این امر توسط یک دامنه وسیع از عملیات فوق تخصصی، ساخت و ساز منطقی و سیستم های تکنیکی که همه باید یکجا جمع و متحد میشد میسر گشت. 

استفاده پیشرفته از برنامه های رایانه ای اجازه کنترل پیوسته و برقراری ارتباطات پیچیده بین تمام اجزای مختلف شرکت کننده در این پروژه را داد. سازه ی مرکز فرهنگی حیدر علی اُف متشکل از مشارکت دو سیستم است؛ سازه بتنی که با سیستم سازه فضاکار ترکیب گشته تا به ستون هایی با فواصل وسیع دست پیدا نماید و بدین جهت عناصر عمودی سازه توسط سیستم دیوارها مستور گشته اند تا بازدیدکنندگان سیالیت و جریان بدون وقفه در فضای داخل را تجربه نمایند. 

هندسه ویژه ی سطوح، نیازمند یک سازه ی بی قید و شرط و شگرف بود و بدین جهت ستون های خمیده چکمه ای در سازه به کار رفت که ساخت پوسته واژگون شده سطوح را از سطج زمین تا غرب ساختمان امکان پذیر سازد و کام و زبانه ای که از سر تیرهای پیش آمده باریک میشوند و پوشش ساختمان را تا شرق سایت پشتیبانی میکنند به کار رفت.سیستم سازه فضاکار امکان خلق فرم آزاد سازه را میسر کرد و زمان قابل توجهی را در پروسه ساخت و ساز صرفه جویی نمود، زیرسازی بنا با ارتباط منعطف میان شبکه صلب سازه فضایی و درزهای فرم آزاد پوشش نما درهم آمیخته شده است. 

درزهای موجود در نما ناشی از پروسه منطقی سازی هندسه پیچیده، به صورت کاربردی و زیبایی شناختی در این پروژه است. فیبر شیشه ای بتن مسلح یا GFRC و فیبر شیشه ای پلی استر مسلح یا GFRP به عنوان متریال ایده آل برای پوشش این ساختمان انتخاب گردیدند زیرا این متریال ها خاصیت قدرتمند پلاستیکی یا انعطاف پذیری بالایی دارند و در عین حال پاسخگوی نیازهای بسیار متنوع کاربردی مرتبط با موقعیت های گوناگون در میدان، فضاهای سنتی و درون ساختمان هستند.

در این ترکیب بندی معمارانه اگر سطوح را موسیقی فرض کنیم آنگاه درزهای مابین همانند ریتم موسیقی است. مطالعات فراوانی بر روی هندسه سطوح صورت گرفته تا پنل ها به صورت منطقی و ریاضی ارتباط خود را در امتداد ساختمان و محوطه به صورت پیوسته حفظ نمایند. این قطعات بر دگرگونی یکپارچه و جنبش ضمنی هندسه سیال خود تاکید می نمایند و راه حل کاربردی برای مشکلات ساخت و ساز مثل تولید، جابجایی و سرهم بندی ارائه نمودند و به مسائل تکنیکی از جمله حرکات موضعی ناشی از پیچش و انکسار، بارهای خارجی، تغییرات دمایی، زمین لرزه و نیروی باد پاسخگویی مناسب داشتند.

برای تاکید بر یکپارچگی ارتباط میان درون و بیرون ساختمان، نورپردازی این مجموعه با ظرافت قابل ملاحظه ای مورد توجه قرار گرفته است.استراتژی نورپردازی در روز و شب با هم متفاوت است. هنگام روز حجم ساختمان نور را منعکس می سازد و بر اساس حرکت خورشید و نقطه دید پرسپکتیو جلوه ی ساختمان پیوسته در تغییر است.استفاده از شیشه نیمه انعکاس دهنده به بیننده جلوه های متناوب کوتاه ارائه میکند و نگاه را کنجکاوانه به دنبال خود میکشد بدون این که خط سیر روان درون ساختمان را فاش سازد. در هنگام شب این خصیصه به نحو استادانه ای توسط وسایل نورپردازی در زیر لایه ها که سطوح داخلی را نسبت به بیرون کاملا تمیز میدهد به کار رفته است و یک ترکیب بندی رسمی برای برنامه های دربرگیرنده اش ارائه میدهد و البته پیوستگی میان درون و بیرون را نیز حفظ مینماید.

نقش این مرکز پیرامون چشم انداز وسیع فرهنگی اش با تحقیقات و مطالعات گسترده پیرامون زمینه و توپوگرافی سایت عجین شده است. به کار بستن این ارتباط مشخص باعث گشته این طراحی در زمینه خود به نحو احسنت هم نشست گردد و در مجموع امکان برگزاری مراسم متنوع فرهنگی را برای یک ملت به ارمغان آورد.در انتها گفتنی است که معمار ایرانی تیم طراحی شرکت زاها حدید، خانم "سارا شیخ اکبری" مسئولیت طراحی داخلی این پروژه را بر عهده داشته است.

منبع : معماری نیوز