باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده ماهان یكی از نمونه باغ تخت های ایرانی است كه از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را کرده است. باغ شاهزاده ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانروایی عبدالحمید میرزا ناصر الدوله(1298 تا 1309 ه . ق) احداث شده كه با مرگ وی ساخت باغ ناتمام مانده است. باغ شاهزاده ماهان با وجود همه كیفیت های طبیعی و مصنوع خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران برای مدت طولانی خارج از سكنه و متروك ماند و دچار آسیب های فراوانی شد. خرابی های وارد شده كلیه قسمت های باغ را شامل می‌شود. ویرانی ها شامل بناهای اصلی و همچنین محوطه باغ بوده است. باغسازی و عناصر شكل دهنده باغ نیز (مانند آبراهه‌ها، استخرها، پیاده‌روها و بالاخره طببعت گیاهی باغ، نظیر درختان، كرت ها و بسترهای گلكاری) از این گزند در امان نبوده‌اند. باغ شاهزاده یك بار در سال 1337 و بار دیگر پس از زلزله سال 1360 كه در آن آسیب هایی دید، مرمت شد. سپس به وسیله اداره فرهنگ و هنر خریداری شد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
باغ شاهزاده علاوه بر اینكه باغ سكونتگاه بوده است، برای مراسم پذیرایی نیز از آن استفاده می‌شده است. دو محوطه باز جلوی سردرخانه و بالاخانه با نرده‌های چوبی گویای این مدعاست. وجود عمارت زعیم باشی در باغ، نشانگر آن است كه باغ علاوه بر مالك اصلی آن كه برای فصل یا فصولی از سال در آنجا اقامت داشته، ساكن دیگری نیز داشته است كه در طول سال، عهده‌دار مراقبت از باغ بوده و به طور دائم در باغ ساكن بوده است. باغ شاهزاده در دوره‌های بعدی به مالكیت اشخاص دیگر در آمد. این باغ در مسیر عبوری كرمان به بم و در مسیر جاده ابریشم واقع بوده و همین امر این محل را برای احداث یك باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار یافته كه حداكثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امكان پذیر می‌سازد: در بدو ورود به ویژه در طبقة فوقانی سردرخانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عكس آن منظره كوه را امكان پذیر می‌سازد. این مناظر عمده یعنی رویت حركت آب، حوض ها و آبشارها هركدام به نوبه خود تأكیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توام با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارایه می‌دهند. باغ در بستر كویر در میان ارتفاعات جوپار و بلوار شكل گرفته است. كوه‌های پر برف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه می‌دهند كه ویژگی این منطقه است. در 500 متری شمال باغ، باغ مزار تاریخی دوران صفوی قرار دارد كه به نام باغ مزار چهارسید معروف است. شیب منطقه احداث باغ در حدود 6/4 درصد درجهت شمالی – جنوبی در طول محور اصلی باغ است. ورودی اصلی باغ شاهزاده در قسمت شمالی باغ است كه همزمان با ساخت باغ شكل گرفته است. دو ورودی دیگر در ضلع غربی باغ برای ورود ب به قسمت های خدماتی و یك ورودی در جنوب قرار دارد. شكل اصلی باغ شاهزاده مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یك با طول كلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متراست. تقسیم بندی كلی باغ به صورت یك محور طولی و دو كانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل تشخیص است.
محورهای فرعی به صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح ها، كرت‌ها را كه شمار آنها در هر طرف هشتاست، به وجود آورده‌اند.
بناهای باغ به سه دسته تقسیم شده‌اند. بنای اصلی در بالاترین تخت قرار دارد. بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شده‌اند. سطح بنای بالاخانه ٤٨٧ متر مربع و سطح سردر خانه ٢٣٤ متر مربع و فاصله این دو از یكدیگر ٣٢٥ متر است.
نهر آبی كه وارد باغ می‌شود، در جهت طولی باغ به گونه‌ای توزیع شده كه علاوه بر آبیاری كرت‌ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین كه شرایط اولیه باغ تخت‌های است بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشره‌ها و آبشارها به عنصر اصلی كیفیت بخش باغ بدل می شود.
در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت كه بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی شده است كه سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فوراه‌های آنها به زیبایی باغ می‌افزاید.
نظام معماری در ارتباط تنگاتنگ با نظام فضایی و نظام هندسی باغ است. محدودة باغ با دیواری بلند و مركب محصور شده است . این دیوار با بناهایی كه در داخل آن و یا با تصرف بخشی از وسعت بیرونی باغ مشخص شده باغ را از محیط خارج جدا می‌سازد.
زمین آرایی تخت باغ، و طبقه طبقه شدن آن از طریق سطوح كرت‌ها، سطح باغ را آینه وار در معرض دید قرار می‌دهد و بنابراین رابطة سادة بین نظاره گر و زمین مسطح به صورت غنی تری در می‌آید و مشاركت نقش توپوگرافی زمین در فضای باغ را تشدید می‌كند. جریان آب به ویژه حوض ها علاوه بر تاكید محورها و آب نمای سراسری به صورت آب شره‌ها سطوح شفافی را به روی زمین برای انعكاس دیگر عناصر ارایه داده است. درخت‌های سایه افكن ویژگی های معماری فضای باغ را تاكید و تشدید می‌كنند.
سردر خانه از معماری شفافی برخوردار است كه امكان رویت چند جانبه باغ را میسر می‌سازد. از جمله، منظری كه از ارتفاع فوقانی به سمت بالاخانه و پایین كوه‌ها جوپار كه در فصول مناسب پوشیده از برف هستند، دیده می‌شود و یا منظر دیگری كه به سمت مقابل ورودی باغ در امتداد چهار باغ تا دور دست كوه‌های بلوار ادامه می‌یابد
. نظم درختكاری، انتخاب مناسب گیاهان در ایجاد سایه و یا رنگ آمیزی متناسب در فصل های مختلف باغ ارزش های استثنایی ای را برای آن تعریف می‌كند.
انتخاب و آرایش گیاهان در باغ شاهزاده ماهان نقش تعیین كننده‌ای در هویت باغ دارد. درختان و نباتاتی كه در بستر منطقة باغ شاهزاده ماهان دیده می‌شوند به ترتیب زیر هستند:
ـ درختان همیشه سبز و باد شكن: درختان سوزنی برگ مانند كاج ها، سروها
ـ درختان سایه دار: درختان برگ پهن مانند نارون وحشی و چتری، زبان گنجشك یا ون، چنار و سپیدار. این درختان علاوه بر این كه از نظر ایجاد سایه اهمیت دارند، در آب و هوای منطقه مقاومت می‌كنند.
گیاهان زینتی: از گیاهان زینتی از قبیل سروهای زینتی پیراكانتا و گونه‌های ارس زینتی و شیر خشت كه در زمستان گل های ریز می‌دهد.
درختان میوه در كرته‌ها كاشته می‌شوند و خصوصاً از دیدروهای سمت بالاخانه به پایین در فصولی كه میوه دارند، منظره جالب و رنگارنگی را به وجود می‌آورند.
درختان دیگر باغ، بید، ون، بم، شنگ و كاج هستند.
سطوح كف باغ عمدتاً از مخلوط قلوه سنگ با ملات تشكیل شده است این تركیب در دو محدودة اطراف بالاخانه و سردرخانه توسط نقوش هندسی تزئین می شود. از آجر در پله‌ها و حاشیة باغچه‌ها استفاده شده و سنگ در مرز میان كرت‌ها با پیاده راه‌ها و دیگر لبه بندی‌ها وجود دارد. مصالح بناهای باغ عمدتاً آجر و اندوداست كه در جاهایی مانند سردرخانه توسط كاشی نره مزین شده است. بنای بالاخانه كلاً اندود است. دیواره باغ اندود كاه گل است كه در نزدیكی سردر خانه و بالاخانه به دلیل خصوصیت فضایی محوطه‌های مذكور به تركیب آجر و اندود گچ تبدیل می شود. منبع حیاتی باغ شازده جریان آب هایی است كه از كوه‌های اطراف سرچشمه گرفته است. قنات تیگران كه از ارتفاعات كوه جوپار سرچشمه میگیرد منبع آب این باغ است. جریان فوق از مرتفع ترین سطح وارد باغ شده و نظام آبیاری باغ را به جود می‌آورد.
نظام آبیاری در باغ شازده كلاً تابع دو اصل است. یك آبیاری گیاهان باغ و دوم بهره برداری از موجودیت و كیفیت‌هایی كه آب می‌تواند در باغ ایجاد نماید. بررسی وضع اولیه باغ از عكس‌ها نشان می‌دهد كه حركت پلكانی آب در محور میانی تا بیرون از باغ نیز ادامه داشته است. این فضا در حال حاضر با رواق هایی بازسازی و سنگ فرش شده است. دو استخر اصلی باغ در قسمت بالا و در قسمت ورودی دارای فواره‌هایی بوده‌اند كه آب را به ارتفاع قابل ملاحظه‌ای پرش می‌دادند. این راه حل كمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و یقیناً متاثر از شناخت باغ ها و چشمه‌های اروپایی است.
بنای بالاخانه طویل ترین بنای منفرد باغ است كه عمود بر محور اصلی و در انتهای آن قرار گرفته و بخش پایانی محور محسوب می‌شود. با این كه در پشت آن قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا كه حیاط مذكور اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطة اصلی را با حیاط پشت قطع می‌كند.
بناهای باغ عبارتند از كوشك اصلی یعنی سكونتگاه دائمی‌و یا فصل مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال كرده و در دو طبقه بناشده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است كه برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مركب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شده‌اند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ كه از ویژگی های اصلی باغ تخت‌های است به بهترین وجه استفاده کرده است. دیدروهای ممتد در جهت طولی باغ از كوشك اصلی به سایر قسمت‌های باغ و بالعكس از سردر خانه غنای خاص به زندگی در باغ می‌دهد. مناظر بیرونی باغ كه از داخل و یا از بیرون باغ قابل رویت می‌باشند، در نمایش تضاد دو كیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونه‌های كم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده به شمار می آید.
منبع:alonefarmer.blogfa.com
عضو شوید
عضویت سریع
آمار
وب سایت:
آمار مطالب
آمار بازدید
